Een verontrustende vraag

Asielrecht is een heilig recht. Het zal je maar overkomen: je krijgt in je land waar je voorouders als sinds mensenheugenis wonen eensklaps te maken met een regime dat jou plots tot ‘ongewenst persoon’ verklaart. Dan ben je maar wat blij als je opgelucht de bodem van een buurland betreedt, waarna je je lijf en dat van je familie tenminste veilig kunt achten. Het hatelijke fenomeen van uitdrijving van ongewenste personen begeleidt helaas de historische gang van de mensheid doorheen zijn geschiedenis. Altijd weer waren er mensen en groepen die voor nieuwe machthebbers plots ongewenst waren. De Joden, de protestanten, de katholieken, de Zigeuners, de Koerden, de Basken – jawel: ook in het hedendaagse Europa bestaat zoiets. Naar te vrezen valt zal deze kwaal altijd blijven bestaan. Zolang bedenkelijke machtsregimes aan de macht kunnen komen, bestaat de kans dat mensen in hun eigenste geboorteland plots gevaar lopen van kant te worden gemaakt.

Dat risico bestaat overal. De as van het kwaad is potentieel overal aanwezig. Jazeker, meneer Bush. Je moet daar niet zo selectief bij doen. De wereld indelen in goed en slecht lijkt me veel te simplistisch. Stel je voor dat de lieden die de N-VA-ers op een schip wilden laden en dat dan vervolgens midden op de oceaan tot zinken wilden brengen werkelijk de macht in handen zouden krijgen. Overigens hoeft het niet altijd te gaan om gevaar voor het leven. Je kan ook getroffen worden door wanstaltigheden zoals het beruchte Berufsverbot. Stel je voor. Je bent arts en nog een goede ook. Maar je staat toevallig ook bekend als een overtuigde Vlaming. En dan komt daar echt het soort lieden aan de macht dat het maritieme voorstel van hierboven formuleert…

Jaja: het is boven elke twijfel verheven. Asielrecht is een heilig recht. We moeten het koesteren. Als dientengevolge mensen voor een hen vijandig regime op de vlucht slaan en in Vlaanderen asiel vragen, moeten we die vraag met de grootst mogelijke welwillendheid onderzoeken. En met dat onderzoek verdorie geen jaren wachten. Die procedure duurt nu veel te lang. Moet je je dat voorstellen. Je bent op de vlucht omdat je vreest van kant te worden gemaakt, opgesloten, gemarteld of je familie gemolesteerd of nog andere dergelijke fraaie dingen. Als het om zoiets gaat, is de menselijke fantasie onuitputtelijk. Markies De Sade heeft voor ons een inventaris gemaakt. Maar in de twintigste eeuw hebben we geleerd dat die inventaris verre van volledig was.

Zodus: je bereikt heelhuids de bodem van een andere staat, waar je hopen mag dat tenminste je leven veilig is. Men duwt je bij je aankomst vooreerst in een overvol asielcentrum, gelijk pas gevangen haringen in een tonnetje. Of in een complex dat voor een opvangcentrum moet doorgaan. En daarna moet je wachten. Wachten. Wachten. En nog steeds wachten. Weken, maanden, jazelfs: jaren. Er zijn er die meer geluk hebben en in hotelkamers terecht komen. Maar ook zij moeten vervolgens wachten… Voor mensen die van een spannend leven houden bezit zoiets misschien een aantrekkelijk kantje. Maar ik betwijfel of er veel lieden rondlopen die erg opgezet zijn met dergelijk ‘spannend leven’.

Dit alles gezegd hebbend, horen niettemin enkele kritische vragen gesteld. Wil men me eens even uitleggen waarom er in dit land nog steeds asielzoekers binnenstromen uit landen zoals Bosnië en Kosovo? Daar huist toch die fameuze NAVO-macht, die orde op zaken moet houden? En de Congolezen? Want d’er zijn nogal wat asielzoekers uit dat land. Niemand betwist dat sommige mensen in bepaalde volksgroepen in Congo op z’n zachtst ‘ongewenst’ zijn. Maar betekent dat ook dat die mensen zo nodig naar Europa moeten kunnen om nota bene asiel te vinden?

Ik geef maar enkele voorbeelden. Op dit punt aangekomen begint mijn meer dan gemiddeld ontwikkelde kritische zin op te spelen. Als een Bantoe zich niet veilig voelt middenin een Sanomgeving, dan volstaat het dat hij een paar honderd kilometer – zo groot is dat land – oostwaarts trekt, om zich voortaan veilig te kunnen voelen. Maar Europa ligt verder weg. Er klopt iets niet met de manier waarop tegenwoordig met het asielrecht wordt omgesprongen. Asielrecht is uitgevonden om mensen op te vangen die op de vlucht zijn voor politiek geweld van welke aard. Mensen dus die om etnische redenen of omwille van hun geloof, huidskleur of welke eigenschap dan ook in levensgevaar komen als ze hun biezen niet pakken.

Maar mij bekruipt de ongemakkelijke gedachte dat in sommige delen van de wereld en in sommige milieus voor dat begrip een andere betekenis is gaan postvatten. Asielrecht lijkt wel het recht om zich te vestigen in die delen van de wereld waar het goed is om leven – beter alleszins dan de plek waar men tot dan toe leefde. Dat lijkt me oneigenlijk gebruik van asielrecht. Ik gebruik niet graag de term misbruik. Het klinkt zo scherp. Niet dat mensen niet het recht hebben om een goed leven te leiden. Maar de uitoefening van het asielrecht is wel even iets anders dan het recht om zich in de meest welvarende delen van de wereld te vestigen. Zo zou je met reden kunnen volhouden dat wie vindt dat hij het recht heeft om goed te leven, ook het recht moet hebben om die goede toestand te verwerven – en dus een einde te maken aan de toestand van ellende, waarin hij en wellicht met hem vele anderen tot dan toe leefden. Simpel gezegd: hij moet ervoor werken. Dat hebben onze voorouders ook moeten doen. En hij heeft het recht om de vruchten van zijn noeste arbeid zélf te plukken. En op dat punt scheelt er wat. Zeker weten. Maar dat is een àndere kwestie.

En ja: er bestaat ook een recht op rechtmatige hulp en op steun vanwege de meer welvarende delen van de wereld. Maar dat is nog altijd geen asielrecht. En overigens: men moet dat oneigenlijk gebruik van het asielrecht ook niet wegmoffelen onder verhullende woorden zoals economische vluchtelingen. Goed: je gaat elders je kansen beproeven. Dat mag. Maar er moet echt wel meer aan de hand zijn, als je over asielrecht wil spreken. Hoe miserabel ook het leven van vele mensen ook zijn moge: asielrecht is van een andere orde. Je kansen elders beproeven is toegestaan, maar is dat ook een heilig recht? Je mag altijd proberen, en op de vlucht slaan voor de miserie waarin je leeft, daar niet van. Maar je leven staat niet op het spel. En dus moet je niet op diezelfde goedgunstige welwillendheid rekenen, waar echte asielzoekers recht op hebben.

Welwillendheid is namelijk ook aan erosie onderhevig. Als steeds meer autochtonen het gevoel krijgen dat een loopje wordt genomen met de juiste betekenis van het begrip ‘asiel’, dan neemt op den duur de welwillendheid zélf af. Ik weet niet of dat loopje werkelijk wordt genomen. Maar het feit dat de vraag wordt gesteld is op zich al erg verontrustend.

Jaak Peeters